Militairen worden geleerd hun emoties uit te schakelen. Ook van brandweerlieden wordt verwacht dat ze tegen een stootje kunnen. Maar wat als je psychische klachten krijgt na al het leed dat je tijdens je werk hebt gezien? Kun je dan bij je leidinggevende terecht? Niet altijd, blijkt uit onderzoek van de Universiteit Tilburg. Terwijl die leidinggevende in zon situatie juist cruciaal is.

Het was 2009 toen de 24-jarige Robin Imthorn (nu 39) tijdens zijn missie in Afghanistan werd opgeschrikt door een bermbom. Twee collegas raakten zwaargewond. Robin verleende eerste hulp, waardoor zijn collega het overleefde. Maar het was niet dit ene moment dat later voor mentale problemen zorgde. Het was een opeenstapeling van meerdere heftige gebeurtenissen, vertelt Robin. De blijvende herinneringen nestelden zich in zijn hoofd en lichaam, maar dat had hij bij thuiskomt niet in de gaten.

In de loop van de jaren kreeg hij steeds vaker paniekaanvallen thuis, last van hyperventilatie en nachtmerries. Zijn vrouw was degene die aan de bel trok. Ze zei: dit gaat zo niet langer, volgens mij heb jij PTSS.Het was volgens Robin niet gek dat de diagnose pas tien jaar na zijn missie werd gesteld. Als sergeant bij het Korps Mariniers leer je emoties uitschakelen, er is een 'can do-mentaliteit'; je gaat door waar anderen stoppen. Ik schaamde me ervoor dat het even niet goed met me ging en stopte mijn gevoelens weg.

Nu praat hij er juist over. Robin heeft er zijn missie van gemaakt mentale weerbaarheid bespreekbaar te maken. Dit doet hij met een online platform waar verhalen gedeeld worden en door trainingen te geven. Hij is niet de enige militair die laat hulp zocht. Uit recent onderzoek dat Rebecca Bogaers van de Universiteit Tilburg bij Defensie deed, bleek dat 70 procent van de militairen zich had laten behandelen omdat de symptomen zo ernstig waren dat ze geen andere keuze hadden. Als we kijken naar militairen die hun psychische klachten hebben besproken met hun leidinggevende, zien we dat 47 procent dit pas deed toen het niet anders kon, omdat ze zich ziek moesten melden. Ze wachtten tot een crisispunt, terwijl vroegtijdig hulp vragen uitval kan voorkomen, zegt Bogaers.

Zelfstigma

De promovendus onderzocht in hoeverre stigma een belemmering was voor militairen om professionele hulp te zoeken, en wat de rol van de leidinggevende hierin was. Uit de resultaten bleek dat 97 procent van de militairen behoefte had aan een leidinggevende met begrip voor psychische aandoeningen. Dit terwijl 38 procent van de militairen bang was dat hulp zoeken kon leiden tot sociale afwijzing door collega's en leidinggevenden. Een van de belangrijkste redenen voor het niet praten over psychische problemen, is volgens Bogaers zelfstigma. Militairen willen heel graag hun eigen problemen oplossen. Het teamgevoel is sterk, ze willen niet de zwakste schakelzijn.

Tijdens diverse opleidingen van Defensie leren militairen emoties uitschakelen, dat is op missies hard nodig. Het is niet handig tijdens een verkenning of vuurgevecht last te hebben van je emoties, maar het is wel belangrijk dat als de actie voorbij is, je weer contact kunt maken met je gevoelens. En als het even niet goed gaat, je goed nadenkt wat je met dat gevoel wil doen.

Openheid niet altijd handig

Veel mensen denken dat openheid altijd het juiste is, maar dat is niet zo. Openheid is goed als de omstandigheden ernaar zijn, zegt Bogaers. Van de militairen die hun kwetsbaarheden deelden met hun leidinggevende, voelt 81 procent zich gesteund. Dit lijkt veel, maar het betekent dat een vijfde die steun niet had.Openheid kent veel voordelen: je kunt werkaanpassingen of sociale steun krijgen. Maar de leidinggevende heeft invloed op hoe werknemers omgaan met hun mentale gezondheid. De vraag is: wie heb je als leidinggevende en heb je daar een goede relatie mee? Soms is het beter psychische klachten die geen invloed hebben op het werk niet te vertellen, omdat het risico op discriminatie en sociale afwijzing groot is. Openheid is dus niet altijd de beste optie.

Leidinggevenden die van nature geen praters zijn, missen vaak de handvatten, zegt Bogaers. Niet elke leidinggevende kan goed over gevoelens praten, het is dan lastig de klachten van een ander te begrijpen. Maar iedereen kan getraind worden in hoe je een gesprek over psychische klachten kunt aangaan en welke voorzieningen er binnen de organisatie zijn om naar door te verwijzen.

Mentaliteitsverandering duurt even

Het stigma op psychische problemen is niet uniek voor Defensie, dit geldt ook voor andere beroepsgroepen met een harde werkcultuur en hoge verantwoordelijkheid, zoals medewerkers van de beroepsbrandweer. Dat weet Tijs van Lieshout, voormalig legerofficier en sinds 2019 commandant van de brandweer Amsterdam-Amstelland. Het aantal uitgevallen werknemers met mentale problemen in zijn organisatie is hoog, een kwart van de thuiszitters kampte in 2022 met PTSS. Dit was voor een groot deel te herleiden naar het gebrek aan psychologische hulp en een harde cultuur binnen de organisatie waar het moeilijk was mentale problemen te bespreken.

Maar die cultuur is aan het veranderen, volgens Van Lieshout. Het is echt nog niet helemaal opgelost, maar je bent geen watje meer als je open bent over psychische klachten.De houding van de leidinggevende speelt hierin een belangrijke rol. Je kunt van bovenaf wel zeggen: je moet openstaan voor de mentale kant, maar als dat niet in iemand zit, is dat lastig. Een mentaliteitsverandering duurt even. Hier voeren we gesprekken over, met leidinggevenden en met brandweerlieden. We hebben professionele nazorg voor mentale problemen, hoogwaardige psychologische ondersteuning en werken preventief met ijsbaden en ademhalingsoefeningen. Dat werkt wonderbaarlijk goed.

Werk aan de winkel

Nazorg is belangrijk, erkent Van Lieshout. Naast een leidinggevende die hiervoor openstaat, speelt ook de omgeving een belangrijke rol. We hebben drie partneravonden in de kazernes georganiseerd waar we vertellen over normaal gedrag na trauma, PTSS en wanneer je op de rode knop moet drukken. In de toekomst willen we mentale weerbaarheid ook in opleidingen verwerken, naast trainen voor brand en autos openknippen. Dit kan echt nog beter.

Ook bij Defensie wordt hard gewerkt aan meer begrip voor psychische klachten. Robin Imthorn: Er is nog best wat werk aan de winkel. Praten zit niet ingebakken in onze cultuur.Hij geeft een module binnen de mariniersopleiding. Ik begin met mijn eigen verhaal, over mijn leidinggevende die me probeerde te steunen, maar niet goed wist hoe. Ik merk dat als ik eerlijk ben, anderen ook hun verhaal delen. Iemand moet de eerste stap zetten. Als de weerstand eraf is, kun je een open en eerlijk gesprek voeren.

Bron: Intermediair

Auteur: Linda Samplonius