Er bestaan verschillende persoonlijkheidsstoornissen en borderline is daar eentje van. Mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis (kortweg BPS of borderline) hebben last van sterke wisselingen in hun stemming, gedachten en gedrag. Hierdoor lopen ze vaak vast in het dagelijks leven. Ze zeggen bijvoorbeeld plotseling hun baan op, slagen er maar niet in om een opleiding af te maken of om vriendschappen en relaties te behouden.

Mensen met BPS hebben moeite om hun emoties te beheersen en hebben vaak het gevoel dat die hun overspoelen. Een kleine tegenslag kan al leiden tot een intense woedeaanval of depressie. Deze onvoorspelbare stemmingswisselingen duren vaak een paar uur en bijna nooit langer dan een paar dagen. Iemand met borderline reageert vaak impulsief en dat kan leiden tot negatieve gevolgen, zoals geldverspilling, alcohol- en drugsmisbruik, instabiele (seksuele) contacten of eetbuien. Ook kan het zijn dat iemand met BPS zichzelf snijdt of op een andere manier beschadigt.

Mensen met borderline zijn vaak bang om in de steek gelaten te worden en voelen zich snel afgewezen. Zij voelen zich eenzaam en hebben een wisselend beeld van zichzelf. Iemand met BPS weet soms niet meer wie hij nou eigenlijk is, of wat hij voelt. BPS is pijnlijk voor degenen die het hebben, maar ook voor de mensen die van hen houden.

Wat zijn de belangrijkste kenmerken?

Mensen met borderline kunnen last hebben van de volgende kenmerken:

1. Stemmingsschommelingen

Mensen met borderline voelen zich zelden langere tijd achtereen goed gestemd of tevreden. Vaak klagen ze over leegte, verveling en suïcidaliteit (de neiging om een einde aan het leven te maken). Daarnaast kan er sprake zijn van ongecontroleerde woede-uitbarstingen. In het dagelijks leven zien we dat iemand heel vrolijk en heel somber kan zijn. De stemming kan zeer snel, zelfs binnen het tijdbestek van een uur, wisselen, zonder dat de omgeving een directe aanleiding opmerkt. Of iemand reageert in de ogen van omstanders juist heel overdreven op een ogenschijnlijk klein voorval. Het lijkt wel alles of niets. Het zijn vooral deze grillige, wispelturige emoties waarmee naastbetrokkenen veel moeite hebben. Je weet soms gewoon niet waar je aan toe bent of wat je kunt verwachten. Het verhaal van iemand met borderline is een door haar beleefde en waargenomen werkelijkheid, die voor omstanders anders kan zijn.

Dit is dus één van de meest kenmerkende aspecten: het met heftige emoties reageren op een voorval én maar langzaam terug kunnen keren naar de normaletoestand. Er is een snelle piek en een relatief langzame daling. Als zich dan weer iets voordoet, verkeert iemand nog in een verhoogdestaat, en daarna zullen de emoties verder pieken.

2. Impulsiviteit

Mensen met borderline kunnen heel impulsief reageren. Ze kunnen bijvoorbeeld direct tot actie overgaan nadat ze in de krant hebben gelezen over een leuke cursus/baan of als ze iemand leuk vinden. Ze vragen zichzelf daarbij niet af of pas later of zij het wel aan kunnen of wat de gevolgen zijn. Zo kunnen snelle wisselingen ontstaan in banen en relaties. Zeker als de ander of de baan niet voldoet aan de verwachtingen.

Andere voorbeelden van impulsiviteit zijn: overmatig alcohol-, drugs- en/of medicijngebruik, geldverkwisting, wisselende seksuele contacten en roekeloos autorijden. Eetproblematiek komt ook voor, zoals impulsieve eetbuien (boulimia) of extreem willen afvallen (anorexia).

3. Identiteitsproblemen

Vrijwel alle mensen met borderline hebben een aanhoudend en vervormd, instabiel, negatief zelfbeeld en een gebrekkig zelfvertrouwen. Ze kunnen moeilijk hun koers bepalen, weten niet goed wat ze willen, wie ze precies zijn en waar ze naar toe willen werken.

4. Alles of niets

Het lijkt erop dat iemand met borderline maar twee kleuren kent: zwart en wit. Anders gezegd: het valt hen moeilijk om te nuanceren. Mensen worden onderverdeeld in goedeen slechte. Zij worden ontzettend aardig of vreselijk onaardig gevonden, daartussen zit niets. Na een hoopvolle snelle poging om contact te maken volgt de teleurstelling en boosheid als de ander niet voldoet aan de (vaak hooggespannen) verwachtingen. Zo ontstaan zeker bij een combinatie van alles of nietsén impulsief handelen veel intensieve relaties die kort duren. Relatieproblemen kunnen ook ontstaan door het volgende verschijnsel.

5. Verlatingsangst

Mensen met borderline hebben moeite met alleen zijn, ze zijn vooral bang om in de steek gelaten te worden. Zij leven in de veronderstelling dat diegene met wie zij een sterke band hebben, hen ook op een dag zal verlaten. Deze angst kan oplopen tot extreme paniek op momenten dat zij alleen zijn of zich alleen voelen. Dit zullen zij dan ook, op soms krampachtige wijze, proberen te vermijden. Aan de andere kant levert de nabijheid van anderen ook weer vaak conflicten op. Zo krijg je een patroon van aantrekken en afstoten. We noemen dit ook wel: moeite van het reguleren van afstand en nabijheid.

6. Overige kenmerken

Mensen met borderline kunnen vele psychische verschijnselen hebben. Dit is een van de redenen waarom de aandoening soms zo moeilijk te begrijpen is en waarom de diagnose nog wel eens gemist wordt. Voorbeelden van symptomen zijn: angst, depressieve klachten, eetstoornissen, verslavingsproblemen en agressiviteit. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen min of meer tijdelijke klachten, verschijnselen die bij de aandoening horenen symptomen die leiden tot een aparte diagnose naast de borderlinestoornis.

Nogmaals: geen van de symptomen afzonderlijk is specifiek voor de borderlinestoornis. Dat geldt zeker ook voor de volgende symptomen die we frequent kunnen zien bij mensen met borderline:

• Opzettelijke zelfbeschadiging: iemand kan spanningen afreageren op het eigen lichaam, bijvoorbeeld in de vorm van zelfverwonding door krassen en snijden in de armen of benen. Het zichzelf branden met een sigaret is een ander voorbeeld. In medische termen heet dit automutilatie. Het gaat hierbij heel vaak om het niet kunnen omgaan met sterk oplopende spanningen en waarbij zelfverwonding weliswaar maar tijdelijk razendsnel verlichting geeft.
• Suïcidaliteit vaak in de vorm van het slikken van te veel medicijnen.
• Psychotische verschijnselen zijn meestal kortdurend: uren tot enkele dagen. Deze kunnen bestaan uit een verstoorde zintuiglijke waarneming (zoals het horen van stemmen of het zien van beelden) of stoornissen in het denken, zoals overmatige achterdocht en in de war zijn.
• Dissociatieve verschijnselen: Ik zit in een lichaam waarbij ik niets voel. Mensen ervaren dat lichaam dan als vreemd, soms wordt pijn niet meer gevoeld. Ze kunnen het gevoel hebben niet in de realiteit te staan, dat alles voorbij gaat zonder dat zij er deel van uitmaken. Het komt voor dat mensen ergens naar toe zijn geweest, maar achteraf niet meer weten hoe zij daar zijn gekomen of dat zij er zijn geweest.

Hoe vaak komt borderline voor?

Borderline is zeker niet zeldzaam. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 1-2% van de totale bevolking last heeft van borderlineproblematiek. De diagnose borderline is niet gemakkelijk snel te stellen, omdat er ook overlap bestaat met andere mentale aandoeningen, zoals depressie, angststoornissen, bipolaire aandoeningen, ADHD en alcohol- en drugsverslaving. Alleen hiervoor aangewezen ggz-professionals mogen de diagnose stellen. Borderline komt voor bij zowel jongens als meisjes voor, al krijgen meisjes vaker de diagnose.

Zie ook

Wat is borderline?

Borderline in simpele taal

Brochure `Herken je dit?`