BIPOLAIRE AANDOENING EN SLAAP

Een gezonde nachtrust is belangrijk om goed te kunnen functioneren. Veel mensen slapen slecht en zijn overdag moe. Hoe slaap je als je een bipolaire aandoening hebt? Heb je dan vaker te maken met een slechtere nachtrust? En als dit zo is, wat zijn dan de oorzaken en is er iets tegen te doen?

Slaap speelt op verschillende manieren een rol bij bipolaire aandoeningen. Tijdens een episode kan je slaappatroon veranderen. Als je depressief bent, kun je een overmatige behoefte aan slaap hebben. Maar je kunt juist ook last hebben van slapeloosheid, waardoor je een tekort aan slaap hebt. Tijdens hypomane en manische fasen heb je minder behoefte aan nachtrust. Je slaapt minder dan gebruikelijk, wat kan leiden tot slapeloosheid.

Verstoring van de slaap kan een voorbode zijn van een stemmingsepisode. Meestal leidt die ontregeling tot een hypomane of manische episode, maar soms ook tot een depressieve. Kortstondig slaapgebrek kan je stemming voor langere tijd ingrijpend veranderen. Naast slaapproblemen die zich voordoen gedurende episodes, kun je met een bipolaire aandoening last hebben van andere verstoringen van de nachtrust.

Onze slaap is in te delen in vier fasen die samen de slaapcyclus vormen. Gemiddeld doorlopen we die slaapcyclus drie tot vijf keer per nacht. De slaapfasen bestaan uit: de sluimerfase, de lichte slaap, de diepere slaap en de droomslaap. Een andere naam voor de droomslaap is de REM-slaap. Tijdens deze slaap vinden snelle oogbewegingen plaats (Rapid Eye Movement).       

Er is nog veel onduidelijk over de relatie tussen bipolariteit en slaapproblemen. Eenduidige onderzoeksuitkomsten zijn er nog niet. Een aantal studies toont aan dat verstoringen van de nachtrust gedurende alle fasen van de bipolaire aandoening voorkomen, dus ook tijdens de stabiele fase. Volgens de onderzoekers zijn slaapproblemen dan ook kenmerkend voor de bipolaire aandoening. Ontregeling van de biologische klok is de oorzaak. De biologische klok is een interne klok die verschillende biologische ritmes aanstuurt, zoals de afgifte van hormonen, het eet- en voedingspatroon en het slaap-waakritme.                                                                                                                                                                 

Een recent onderzoek lijkt bovenstaande bevindingen tegen te spreken. Verkooyen [2] vindt in een grootschalig onderzoek geen overtuigend bewijs dat slaapproblemen een kenmerk zijn van de bipolaire aandoening. Ze stelt vast dat het slaappatroon tijdens de stabiele fase van de aandoening normaal is. Vanwege deze bevinding is het voor Verkooyen de vraag of een verstoorde biologische klok de oorzaak vormt van de problemen. Want als dat zo is, moeten er tijdens deze stabiele fase óók slaapproblemen voorkomen.

Een opvallend onderzoeksresultaat is dat de relatie tussen slaapproblemen en emotionele deregulatie kan leiden tot bipolaire stemmingsklachten. Slecht slapen heeft een negatieve invloed op de stemming. Iemand kan angstig en depressief worden. Als gevolg van deze emoties is het vervolgens lastig om in slaap te komen en te blijven, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat tussen slaapverstoring en de ontregeling van emoties, met bipolaire stemmingsklachten tot gevolg.                                                                                                                                                         

Voor iedereen is slaap een voorwaarde om normaal te kunnen functioneren. Een goede slaap bevordert onze gezondheid, de regulatie van onze emoties en ons cognitief functioneren. Nachtrust is nodig om lichaam en geest te laten herstellen van de indrukken van de dag. De diepere slaap en de droomslaap zijn de belangrijkste slaapfasen. De diepe slaap zorgt voor lichamelijk herstel, en de droomslaap voor geestelijk herstel.                                                                                                                                                                                                                                

Slecht slapen heeft voor iedereen nadelige gevolgen. Als je een psychische aandoening hebt, zijn die vaak extra ingrijpend. Verschillende studies tonen aan dat een slechte nachtrust een grote impact heeft als je een bipolaire aandoening hebt. Hierbij gaat het niet alleen om aanhoudende vermoeidheid overdag, die in uitputting kan overgaan. Je kunt overdag ook een slechte concentratie hebben. Door de moeheid kun je minder gaan bewegen en slechter gaan eten. Ook kun je meer behoefte krijgen aan alcohol of andere middelen, om even verlost te raken van alle problemen. Daarnaast worden de dagelijkse gebeurtenissen minder goed verwerkt. De emotionele ballast neemt door deze ongunstige gevolgen toe. Dit is nadelig zijn voor het verloop van de bipolaire aandoening.

Een gezond slaappatroon is belangrijk om het leven met een bipolaire aandoening beter te kunnen hanteren. Het leidt tot een betere gezondheid en kwaliteit van leven. Maar hoe zorg je voor een goed slaappatroon als de slaapproblemen door veel verschillende factoren worden beïnvloed? Naast de aard van de aandoening speelt mogelijkerwijs een afwijkende biologische klok een rol. De vicieuze cirkel tussen slecht slapen en ontregeling van emoties is moeilijk te doorbreken. Daarnaast heb je met een bipolaire aandoening vaak ook andere psychische en medische problemen, wat zorgt voor complexe wisselwerkingen. Door al deze factoren wordt het extra moeilijk om de klachten aan te pakken, en zullen de effecten pas op termijn zichtbaar worden.                                                                                                                                                                       

Iedereen weet dat regelmatig bewegen belangrijk is, net als het vermijden van slaap verstorende middelen in de avond, zoals koffie en alcohol. Het belang van een vast slaap-waakritme is alom bekend. Het is aan te raden om iedere dag rond hetzelfde tijdstip te gaan slapen en op te staan. Het moment van opstaan bepaalt het moment dat de biologische klok start. Daarnaast kunnen bepaalde medicijnen slaapproblemen veroorzaken. Het is van belang om dit na te gaan, en het te overleggen met je arts.                                                                                                                                                               

Op internet zijn verschillende sites te vinden met adviezen voor een betere nachtrust (zie onder andere [1]). De genoemde site biedt de gratis te volgen onlinemodule Slaap lekker aan. In het algemeen wordt afgeraden om slaapmedicatie te gebruiken. Die medicatie lost het onderliggende probleem niet op, en kan je klachten op termijn juist verergeren. Therapieën als cognitieve gedragstherapie, sociaal ritme therapie en lichttherapie kunnen behulpzaam zijn. Het volgen van lichttherapie kan zinvol zijn wanneer sprake is van een seizoensgebonden depressie.                                                                                                                                              

Het is duidelijk dat slaap een belangrijke rol speelt bij bipolaire aandoeningen. Verder onderzoek zal nodig zijn om een beter inzicht te krijgen in de oorzaken van slaapproblemen. Vooral de consequenties van een slechte nachtrust zijn niet te onderschatten. Beter slapen zal het leven met een bipolaire aandoening aanzienlijk dragelijker maken.

Josien Gerritsen

Bronnen: 

[1]www.psyq.nl   

[2] Susanne Verkooyen, Sleep and psychopathology in the general population and bipolar disorder, proefschrift, 2017          

[3] Google Scholar

[4] PubMed 

[5] Wikipedia