Tijdens een vakantie met de familie, 30 jaar geleden, raakte de oudste zoon van Ria in een psychose. In YN vertelde ze over de impact daarvan. Op haar zoon, maar ook op haarzelf en de rest van het gezin. Een tijd leek het beter te gaan, maar inmiddels zijn de stemmen sterker geworden. Nu ze zelf ouder wordt, rijst de vraag hoe het verder gaat als zij er niet meer is. Een gesprek over verbondenheid, vertrouwen en loslaten.

Het leek goed met je zoon te gaan. Hij had een soort evenwicht in zijn leven gevonden en hervatte zijn studie natuurkunde. Toch raakte hij gaandeweg steeds meer in de war. Waaraan merkte je dat? En wat deed dat met jou als moeder?

`Nadat hij weer ging studeren, voelde ik dat het niet meer zo goed ging: noem het intuïtie. Zodra er een verandering op komst is, creëert hij zijn eigen wereld en trekt hij zich daarin terug. De echte wereld kan hij niet aan. Hij moest zijn studie opgeven, later volgde een opname.

In de loop der jaren werden de wanen sterker en gaven de stemmen hem steeds dringender opdrachten. Ik zag hem afglijden. Hij was de hele dag met de stemmen aan het overleggen. Ik was steeds op mijn hoede, voelde pijn, verdriet en angst. Ik wist nooit wat ik kon verwachten. Zo gebeurde het dat hij op een dag naar een vriend Scheveningen ging, maar `s avonds niet terugkwam naar de plek waar hij begeleid woonde. De begeleiders zeiden mij aan de telefoon dat ik maar moest gaan slapen, omdat hij vast wel terug zou komen. Het was bedoeld als geruststelling, maar ik voelde mij wanhopig. Dit heeft mij gemotiveerd om later mee te werken aan cursussen voor begeleiders. Ik vond het belangrijk om duidelijk te maken wat zoiets met naasten doet.

Verstandelijk gezien wist ik wel dat het wel weer goed zou komen, maar zo voelde ik het niet. Ik ben lang onzeker geweest. Op die momenten voelde ik me helemaal alleen. De spanning was zo hoog dat ik het er soms benauwd van kreeg. Totdat ik dacht: hier los ik niks mee op. Ik moet accepteren dat dit zich in ons leven voordoet. Gelukkig heb ik me vaak verbonden gevoeld met andere mensen. Er hoefden niet eens altijd woorden aan te pas te komen, het hielp dat ik wist dat er meer mensen waren zoals ik. Daarom vind ik eenzaam ook zon mooi woord. Het bestaat uit eenen samen. Met wie voel je je verbonden als je alleen bent?

Mijn zoon zelf is trouwens ook een troost geweest voor hij psychotisch werd. Wanneer ik huilde, omdat ik het even niet zag zitten, kwam hij met wijze uitspraken. Bloed wast een lichamelijke wond schoon. Tranen wassen een mentale wond schoon. Ook humor helpt om de wirwar weer te kunnen doorzien. Het maakt dingen lichter en geeft weer energie om door te gaan. In de slachtofferrol kruipen helpt je niet verder. Ik heb wel eens moeite met naasten die blijven roepen dat de begeleiders niet goed zijn. Ze bekommeren zich wel om je kind. En soms houdt het voor hen ook op als iemand onbereikbaar is. Het is belangrijk om als naaste de samenwerking op te blijven zoeken. Maar uiteindelijk is de wereld niet maakbaar.`

Een aantal jaar geleden overleed je man, de stiefvader van je zoon. En hoewel je nog heel kwiek overkomt, word je zelf ook niet jonger. Wie zorgt er voor je zoon als jij er niet meer bent?

`Mijn man was als een echte vader voor mijn zoon. Hij overleed vrij plotseling, voor ons allemaal een gemis. Dat heeft me wel wakker geschud. En nu? Ik ben dingen gaan regelen om mijn zoon goed achter te laten. De juiste CIZ-indicatie bijvoorbeeld.

De lang verblijfafdeling waar mijn oudste zoon inmiddels woont, is voor veel cliënten een soort eindstation. Toen hij hier ging wonen, vroegen wij tijdens het eerste gesprek: hoe gaat zijn begeleiding er nu uitzien? De begeleiders antwoordden toen: We werken eerst aan vertrouwen. Dat antwoord gaf óns weer vertrouwen! Voor mijn zoon is vooral de rust goed. Aan de ene kant laten de begeleiders hem met rust, maar aan de andere kant stimuleren ze hem ook. Het is een geruststelling dat hij op deze afdeling kan blijven. Hij heeft persoonlijke spullen op zijn kamer en creëert daarmee zijn eigen plek. De begeleiding heeft een keyboard voor hem geregeld, dat wilde hij graag. Als hij muziek maakt, komt hij af en toe tevoorschijn uit de wereld van de stemmen. Eigenlijk zou muziek standaard als therapie aangeboden moeten worden. Het is beter dan mensen alleen volstoppen met medicijnen.

Een tijdje geleden ging zijn vaste begeleider met pensioen. Hij heeft van tevoren alles met mijn zoon, zijn opvolgster en mij doorgesproken en de zorg prima aan de collegas overgedragen. Het gebeurt nou eenmaal dat begeleiders wisselen. Voor mijn zoon zijn die veranderingen moeilijk, maar soms denk ik ook: je doet het er maar mee. Hij wil per se niet naar de crisisafdeling, dus dan doet hij weer rustig mee.

In al die jaren heb ik veel begeleiders ontmoet waarbij het vertrouwen wederzijds was. Mijn jongste zoon en ik werden altijd ingeschakeld als er wat aan de hand was. Telkens als de telefoon ging, dacht ik: oei, ze bellen weer. Toen heb ik de begeleiders gevraagd om ook eens te bellen als het wél een keer goed gaat. Dat hebben ze gedaan en dat doet mij nog steeds goed. Het is fijn als er begrip is vanuit de begeleiding, om ook eens te horen hoe is het met u?`

Je andere zoon is nu eerste contactpersoon geworden. Hoe is het voor hem om nu die verantwoordelijkheid te hebben?

`Mijn jongste zoon heeft van begin af aan meegemaakt dat zijn broer psychoses kreeg. Ondanks dat hebben ze altijd goed contact gehad. De oudste werd gepest, omdat hij anders reageerde dan de rest. Hij had wel vrienden, maar niet veel. Mijn jongste zoon heeft hem altijd geholpen met zulke sociale dingen. Maar andersom heeft hij ook veel van zijn broer opgestoken door met hem te praten over wat hem bezig hield en zijn grote broer om raad te vragen. Zo steunden ze elkaar. Hij vond het heus wel eens vervelend als zijn broer in zijn eigen wereld zat. Dat spraken ze dan ook wel tegen elkaar uit.

Door die goede band voelt het voor hem vanzelfsprekend om er ook nu voor zijn broer te zijn. Hij is eerlijk gezegd ook beter dan ik in staat om zijn broer tot de orde te roepen. Als er wat aan de hand is, is hij nu degene die gebeld wordt door de instelling. Ook doet hij de financiën. Wel hebben we samen gekeken welke voorzieningen in de toekomst bij de instelling zelf geregeld kunnen worden. De kapper zit bijvoorbeeld op het terrein. Dan hoeft mijn jongste zoon niet telkens mee naar de eigen kapper.

Het is fijn dat ze zo goed met elkaar door één deur kunnen. Dat is in sommige families wel anders. Maar met mijn jongste zoon kan er ook wat gebeuren. Welke instanties zijn er dan? Die vraag houdt mij af en toe wel bezig.`

De zorg uit handen geven, betekent loslaten. Tegelijkertijd is het als ouder eigenlijk onmogelijk om je kind los te laten. Hoe ga jij hiermee om?

`Dat is niet gemakkelijk. Mijn oudste zoon is altijd duidelijk aanwezig geweest in mijn leven. Dat gaf mij het idee dat ik hem moest beschermen. Misschien ben ik ook wel eens té beschermend geweest. Verbondenheid zit 'm ook in het vermogen de ander vrij te laten.

Een paar keer heeft hij een zware longontsteking gehad en dat had invloed op zijn medicijngebruik. Midden in coronatijd moest hij naar het ziekenhuis. Ik mocht niet naar hem toe. Maar hij heeft het weer overleefd. Er zit blijkbaar toch iets in hem dat wil leven. Dus die angst heb ik stapje voor stapje leren loslaten. Ik vertrouw erop dat er hulp komt als het nodig is.

In grote lijnen lukt het me steeds beter om los te laten, al gaat dat niet vanzelf. Maar juist in de kleine dingen van alledag vind ik het vaak heel lastig. Als ik bijvoorbeeld een onverzorgde baard zie, ben ik geneigd te zeggen `zou je niet eens`. Hij roept dan steevast `nee`. Hij verzet zich tegen mijn bemoeienis en ik verzet me tegen zijn onwil. En dat botst. Wat is dan wijsheid? Rustig doorgaan en waken voor schuldgevoel. Het hoeft niet allemaal perfect te gaan. En wie weet ziet mijn oudste zoon nog eens kans om zijn eigen stem weer te laten horen.`